BAMBOE-ORNAMENT VAN NEDERLANDSCH N.-GUINEA door J. A. LOEBÈR. Jr. Met 110 afbeeldingen naar teekeningen van den schrijver.
Maandblad "Nederlandsch Indie Oud & Nieuw" Januari / Februari 1920 p 312 - 313
Er is hier veel, dat ons boeit ; het vult de gaarde van Indische toegepaste kunst op belangrijke wijze aan.
Over kunst in Z. W. Guinea schreef een zendeling, Pater Vertenten, belangrijke dingen, ') die van andere zijde nog niet gezegd zijn.
Pen, potlood of penseel zijn goed voor de poe-anim, de vreemden. De Márindineezen weten daarmee niets te beginnen en ze hebben die ook niet noodig, want ze bezitten den wijsvinger, die tevens de teekenvinger is.
In kringen van teekenleeraars zal men zich wellicht herinneren, dat voor een aantal jaren een Engelsche methode om symmetrisch te teekenen veel opgang maakte. Men teekende op die Engelsche scholen. o.a. te Glasgow, met de rechter- èn linkerhand.
Welnu, deze Papoea's kennen die Engelsche noviteit reeds lang, want P. Vertenten vertelt : „Urn gut symmetrisch zeichnen zu können, zeichnen sie beinahe stets mit beiden Hinden zugleich".
Ook over hun kunstopvatting vertelt hij aardige dingen. Die Marindineezen zien over het algemeen het liefst eenvoudige, geometrische dingen ; symmetrische figuren en sterk gestileerde afbeeldingen maken meer indruk op hen, omdat zij ze beter begrijpen. Doch — net als bij ons — de begaafdheid is verschillend en ze weten precies, wie een wetend oog en een zekere hand heeft. Hij teekent mensch, dieren en voorwerpen, „nicht wie sie ihm persönlich erscheinen, sondern wie er sie von Kind an dargestellt gesehen und selbst gezeichnet hat" (1. c. blz. 154). Pater Vertenten, die een artistiek man blijkt te zijn, kenschetst in deze regels zeer juist het karakter van het inlandsche werk als kunstuiting.
Het is geen individueel werk, geen persoonlijke uiting van den kunstenaar, het is traditiewerk, dat, niet anders dan in een bepaalden vorm gemaakt kan worden. Evenals de levensgewoonten van den Papoea streng beheerscht en geregeld worden door het ongeschreven gewoonterecht, de adat, is ook zijn ornament, zijn versieringskunst geheel en al onderworpen aan den strengen invloed der traditie.
De motiefvorming richt zich niet naarde persoonlijke inzichten van den versierder, maar naar de voorbeelden, die de inlander in zijn omgeving ziet en steeds gezien heeft. De een doet het handiger en knapper dan de ander, maar zij werken beiden in denzelfden traditiestijl.
In het inlandsche sierwerk heerscht een artistieke adat, die de uitbeeldingskracht van den inlander leidt en beheerscht.
Behalve het vele houtsnijwerk, in de vorige bladzijden genoemd, het fraaie kralenwerk en andere dingen van huishoudelijk gebruik, moet als product van geestelijk vernuft vooral de woning op Nieuw-Guinea genoemd worden.
Men vindt hier de grootste verscheidenheid van woningsvormen van heel den Archipel. Men treft er de eenvoudigste leemhutten aan, de boomwoningen, die langzamerhand, vooral in het Engelsche gebied, tot heusche woningen uitgebouwd werden. In het vroegere Duitsche deel komen de enkele gezinswoningen voor ; in het onze de dorpswoningen, waar met vereende krachten een hecht en stevig geheel wordt opgetrokken.
In de Geelvinkbaai vindt men die hoogst interessante dorpshuizen met langwerpig, opbollend dak, door de Engelschen schildpadvormig genoemd en wier konstruktie men onmogelijk begrijpen kan, als men niet de vermelding van De Clercq (1. c. blz. 54) kent, dat aan de Zuidkust van Japen heele bamboe's worden omgebogen om aan het dak een schildpadschaalvorm te geven. Interessant is ook, wat hij verder vermeldt, dat in vele paaldorpen van Waropèn, op een zijdelingsche uitbouwing aarde is aangebracht, alwaar enkele groenten voor dagelijksch gebruik worden geteeld.
Versierde deuren op pennen draaiend die in enkele woningen voorkomen getuigen eveneens van een geestelijke ontwikkeling die men heel niet verwachten zou. Desgelijks de nu verdwenen roem-seram van Doreh
') P. Vertenten, Zeichnen- und Malkunst der Marindinesen. (Int. Archiv f, Ethn. XXII. 1915), p. 149 e.v.
p 314 (slot) :
Desgelijks de nu verdwenen roem-seram van Doreh ! 1) Die langwerpige paalwoning, is rijkelijk versierd met houtsnijwerk, zoo als van der Goes deze uit 1858 nog afbeeldt. Dan de pyramidale vorm van den tempel in Tobádi met zijn hoogst merkwaardig, bouwkundig samenstel. In het werk van Van der Sande (1907) zijn veel van die spitse gebouwen afgebeeld, die alleen door hun hoogte reeds als inlandsch werk een kwaliteitsarbeid te zien geven.
Terecht zegt dan ook Van de Sande (1. c. bladzijde 283) : „Every Papuan possesses a certain artistic sense, and all are accustomed to apply it." En vol instemming vermeldt Prof. Haddon (1.c. blz. 271) het oordeel van den enkelen schilder, die Nieuw-Guinea heeft bezocht, Mr. Hume Nisbett. Deze schrijft : „The Papuan is a born artist. He likes to decorate himself and all that he has about him, and has the true antique instinct for lines Wanneer men het hier afgebeelde bamboe-werk ziet, kan men dan anders doen dan in het Nederlandsch herhalen, wat in een vreemde taal gezegd is?
') Nieuw-Guinea, ethnographisch en natuurkundig onderzocht en beschreven in 1858 door een Ned.-Indische Commissie. Bijdragen Kon. Inst. 2, V. Amsterdam 1862.
